SIAPA ULAMA SILAM? SIAPA ULAMA SALAF?

Oleh: Dr Asmadi Mohamed Naim

Saya ingin menulis satu posting yang ringkas. Ianya hanya untuk membincangkan istilah 'ulama silam' sebab ramai yang masih 'konfius' atau keliru mengenai istilah itu.

Dalam kajian-kajian kami, kami banyak menggunakan istilah 'al-ulama al-quddama' rahimahumullah (ulama-ulama silam). Kekadang kami menggunakan juga istilah ulama al-salaf, atau salaf al-ummah. Jadi, siapakah mereka ini?.

Biasanya, sesiapa yang membuka kitab-kitab usul fiqh akan mendapati bahawa kategori ulama boleh dipecah kepada dua iaitu ulama mutaqaddimin (dari tabi'in sehingga 700 tahun), ulama mutaakhkhirin (700 dan ke atas).

Ulama mutaqaddimin ini membawa aliran Tariqat al-Syafi'yyah atau Mutakallimun dan tariqat al-Hanafiyyah (bukan tariqah sufi tetapi metod dalam mengeluarkan hukum).

Dari ulama mutaqaddimin, dipecahkan lagi kepada pertamanya ulama tiga kurun pertama atau ulama Salaf (khayr ummah atau sebaik-baik ummah), dan keduanya ulama-ulama yang lahir selepas tiga kurun tersebut. Imam-imam mazhab menzahirkan mazhab mereka dalam tiga kurun pertama ini. Tiga kurun terpilih yang disaksikan dengan keberkatan oleh al-sunnah. Justeru, lebih hampir sesuatu pandangan itu kepada tiga kurun ini, maka lebih tulen keislamannya.

Sebenarnya, dalam kurun-kurun salaf ini, banyak lagi mazhab fiqh dalam aliran ahlussunnah wal jamaah. Cuma yang bersambung anak muridnya ialah empat mazhab yang utama ini.

Manakala, ulama selepas tujuh ratus tahun, digelar sebagai ulama mutaakhkhirin. Ulama yang menghimpunkan kedua-dua tariqah (bukan tariqat sufi) untuk mengeluarkan hukum. Kebiasaannya, ulama-ulama ini berpegang kepada metod atau kaedah penghujahan imam-imam mazhab yang lahir di tiga kurun yang pertama.

Atas dasar itu, sebarang perbahasan isu-isu, setiap pandangan akan cuba mengembalikannya (ta'sil) kepada pandangan sahabat, tabi'in ataupun tabiut at-tabi'in bagi menunjukkan inilah penafsiran paling tepat terhadap al-Quran dan sunnah kerana dekatnya ia kepada zaman kenabian.

Kebetulannya bila ditelusuri melalui kitab-kitab al-Tabaqat, ramai ulama-ulama hadith seperti Imam Bukhari, Imam Muslim, Imam al-Tirmizi adalah bermazhab dengan mazhab Imamuna al-Shafie rahimahullah.

Ringkasnya, ulama Salaf merupakan ulama yang berada di tiga kurun pertama selepas nubuwwah (kenabian). Ulama mutaqaddimin ialah gabungan ulama-ulama Salaf dan mereka yang berada selepas zaman Salaf sehingga akhir 700 tahun Hijrah (ulama khalaf). Ulama Mutaakhkhirin ialah ulama yang menyampaikan dakwahnya selepas 700 tahun tersebut sehinggalah ke awal kurun ke 13 Hijrah atau ke 18 Masehi. Mereka juga boleh dikelaskan sebagai ulama Khalaf.

Gelaran ulama silam (ulama quddama) inilah yang digunakan untuk merujuk ulama-ulama mutaqaddimin dan mutaakhirin samada Salaf mahupun Khalaf.

Atas dasar itu, ulama-ulama mengklasifikasikan Imam Malik bin Anas (wafat 179), Imam Shafie (wafat 204H) dan lain-lain Imam-imam mazhab sebagai ulama Salaf atau ulama Salafussoleh. Mereka tidak mengklasifikasikan Imam al-Ghazali (wafat 505), Imam Nawawi (wafat 676), Imam Ibn Taimiyyah (wafat728) dan lain-lain ulama sezamannya sebagai ulama Salaf, sebaliknya sebagai ulama Khalaf.

Manakala ulama selepas zaman tersebut digelar sebagai ulama mu'asir (semasa) dan ulama muhdathun (ulama-ulama baru).

Semoga dapat membantu kita memahami perbahasan ulama kelak.

Wallahu a'lam.